Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2018-2022 dönemine ilişkin İl Seviyesinde Beşeri Kalkınma Endeksi verilerini kamuoyuyla paylaştı. Ülke genelinde beşeri kalkınma endeksi 2022 yılında 0,854’e ulaşarak “Çok Yüksek Gelişmişlik” seviyesine yerleşti. Bölge illerinden Zonguldak’ta endeks 0,840, Karabük’te 0,836 ve Bartın’da ise 0,811 olarak kaydedildi.
Beşeri Kalkınma Endeksi Nedir?
TÜİK’in açıklamasına göre, bir ülkenin ekonomik kalkınma sürecinde fiziki sermaye kadar beşeri sermaye de kritik bir rol oynuyor. Beşeri kalkınma endeksi, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından ülkelerin bu yeterliliğini ölçmek için geliştirilen bir gösterge. Yaşam beklentisi, eğitim ve gelir olmak üzere üç temel bileşendaen oluşan endeks, 0 ile 1 arasında değer alıyor. Endeksin 0,8 ve üzeri olması “çok yüksek beşeri kalkınma”, 0,7-0,8 arası “yüksek beşeri kalkınma”, 0,55’in altı ise “düşük beşeri kalkınma” seviyesini ifade ediyor.
Türkiye’de bu endeks, daha önce yalnızca UNDP tarafından ülke genelinde hesaplanıyordu. Ancak 2023’te TÜİK’in ortalama ve muhtemel eğitim süresi verilerini yayımlamasıyla, endeks artık il düzeyinde de üretilebiliyor. Bu gelişme, milli politikaların daha etkin şekillendirilmesi için önemli bir adım olarak görülüyor ve ilk kez il bazında resmi istatistikler kamuoyuyla paylaşılmış oldu.
Türkiye’nin Performansı: %1,1’lik Artış
TÜİK verilerine göre, Türkiye’nin beşeri kalkınma endeksi 2018’de 0,844 iken, 2022’de %1,1’lik artışla 0,854’e yükseldi. Bu oran, Türkiye’yi UNDP’nin “Çok Yüksek Gelişmişlik” kategorisindeki ülkeler arasına yerleştirdi. Endeksin alt bileşenlerinde ise karışık bir tablo ortaya çıktı: Yaşam beklentisi endeksi %2,2 azalarak 0,882’e gerilerken, eğitim endeksi %3 artışla 0,807’ye, gelir endeksi ise %2,6 yükselişle 0,875’e ulaştı.
İller Bazında Durum: Ankara Zirvede, Ağrı Son Sırada
2022 verilerine göre, il düzeyinde en yüksek beşeri kalkınma endeksine sahip şehir 0,891 ile Ankara oldu. Başkenti 0,886 ile İstanbul ve Kocaeli, 0,870 ile İzmir ve 0,867 ile Muğla takip etti. Buna karşın, endeksin en düşük olduğu il 0,748 ile Ağrı olarak belirlendi. Ağrı’yı Şanlıurfa, Van, Muş ve Bitlis izledi. Bölge illerimizden Zonguldak (0,840), Karabük (0,836) ve Bartın (0,811) ise “çok yüksek beşeri kalkınma” sınırına yakın değerlerle dikkat çekti.
Son 5 Yılda En Çok Artış Kilis’te
2018-2022 döneminde beşeri kalkınma endeksinde en fazla artış gösteren il %4,1 ile Kilis oldu. Kilis’i %4 ile Şırnak, %3,9 ile Çankırı ve Hakkâri, %3,8 ile Ağrı takip etti. Öte yandan, aynı dönemde endeks değeri düşen iller de oldu: Trabzon’da %0,2, Ordu’da %0,1, Rize’de %0,03 ve Karabük’te %0,02’lik gerileme kaydedildi.
Bartın, Zonguldak ve Karabük’ün Konumu
Batı Karadeniz Bölgesi’nde yer alan Bartın, Zonguldak ve Karabük, Türkiye ortalamasının biraz altında ancak “çok yüksek beşeri kalkınma” eşiğine yakın değerlerle sıralamada yer aldı. Zonguldak’ın 0,840’lık endeksi, ilin yaşam beklentisi, eğitim ve gelir alanlarında dengeli bir performans sergilediğini gösteriyor. Karabük, 0,836 ile Zonguldak’a yakın bir konumda bulunurken, son 5 yılda %0,02’lik düşüş yaşaması dikkat çekti. Bartın ise 0,811 ile bölge illeri arasında en düşük değere sahip olsa da, hala “yüksek beşeri kalkınma” kategorisinin üst sınırlarında yer alıyor.
YUSUFHAN KABAKCI
