Bartın’ın köklü yerleşimlerinden Ulus ilçesi, bugün sahip olduğu idari kimliğe, 1940’lı yıllarda halkın olağanüstü çabası ve dayanışmasıyla kavuştu. Dönemin şartlarında devletleşme sürecine halk eliyle yön veren Uluslular, “Jandarma Karakolu ve Cezaevi binasını kendi imkânlarıyla inşa ederek” ilçelik unvanının önünü açtı. Bu tarihî süreci belgeleriyle gün yüzüne çıkaran Satı Lütfi Okcu, arşiv çalışmaları ve sözlü tarih anlatımlarına dayanan bilgileriyle, Ulus’un ilçe olma hikâyesini detaylarıyla aktardı.
Ulus’un İlçe Olma Mücadelesi
Ulus, 1855 yılından 1926 yılına kadar Safranbolu Kazasına bağlı, Kastamonu vilayetine tâbiydi. 1926–1943 yılları arasında Safranbolu’ya bağlı bir nahiye olarak varlığını sürdüren Ulus’ta, ilçe olma arzusu dönemin yöneticileri ve ileri gelenleri arasında önemli bir hedef hâline geldi.
1942 yılında Ulus’tan bir heyet, Zonguldak Valisi Cahit Ünver’i ziyaret ederek ilçelik taleplerini iletti. Vali Ünver, ilçelik için gerekli şartlardan birinin Jandarma Karakolu ve Cezaevi binasının bulunması olduğunu belirtti ve bunun halkın desteğiyle yapılabileceğini ifade etti.
Ulus Halkından Emsalsiz Dayanışma
Valilik dönüşü yapılan toplantıda, Ulus’un önde gelenleri ve hayırseverleri bir araya gelerek bu yapının inşasına karar verdi. Bu süreçte dönemin CHP Zonguldak Milletvekili Ali Rıza İncealemdaroğlu, projeye destek verdi ve bizzat Ulus’a gelerek yer tespitinde bulundu.
Bu sırada Kocagöz Sülalesinden Ak Mehmet (Mehmet Ulus), 800 metrekarelik arsasını hiçbir bedel talep etmeden kamu yararına bağışladı. 1943 yılında yapımına başlanan iki katlı taş bina, halkın imece usulüyle verdiği emek, bağışlar ve maddi katkılarla 21.000 liraya mal edildi. Bina, 1944 yılında tamamlanarak resmen kamuya devredildi. Üst kat, 5 oda, banyo ve geniş bir salonuyla Jandarma Karakolu, alt kat ise 5 oda, 2 tuvalet, kadın koğuşu ve salonuyla Cezaevi olarak tasarlandı.
8 Ağustos 1944: Ulus’un İlçe Olduğu Gün
Bina inşasının ardından Zonguldak Valiliği’nin desteğiyle, TBMM’ye Ulus’un ilçe yapılması için önerge sunuldu. 8 Ağustos 1944 Salı günü, TBMM kararıyla Ulus da aralarında bulunduğu 15 yerleşim birimiyle birlikte ilçe statüsüne kavuştu. Bu süreçte ilçe olan diğer yerleşimler arasında Kırıkkale, Şabanözü, Kurşunlu, Turhal, Çaycuma, Afşin, Yatağan, Kaman, Taşova, Alaçam gibi merkezler de bulunuyordu.
Ulus’un ilçe statüsü, 1 Eylül 1944 tarihli Resmî Gazete’de yayımlandıktan sonra yürürlüğe girdi. Böylece Ulus’ta Kaymakamlık, Adliye, Nüfus Müdürlüğü, Mal Müdürlüğü gibi devlet kurumlarının kuruluş çalışmaları başladı.
Tarihi Bina 80 Yıl Sonra Hâlâ Ayakta
Ulus halkının imece usulüyle yaptığı bu tarihî bina, uzun yıllar boyunca jandarma karakolu ve cezaevi olarak hizmet verdi. Zaman içinde yeni hizmet binalarının yapılmasıyla birlikte yapı boşaltıldı. Bina, Mehmet Ulus’un vefatından sonra ailesi tarafından oğlu Ali Ulus’a devredildi. 1990’lı yıllarda mülkiyeti özel şahsa geçen yapı, 1995–2016 yılları arasında Şeref Şahin tarafından kiralanarak kullanıldı. Bugün hâlâ özel mülkiyette bulunan bina, Ulus’un ilçelik mücadelesinin somut bir simgesi olarak varlığını koruyor.
Ulus’un Tarihine Adını Yazdıran Bir Eser
Satı Lütfi Okcu, bu tarihî süreci değerlendirirken şu ifadelere yer verdi:
“Ulus’un ilçe olmasının arkasında, halkın inanılmaz bir dayanışması ve özverisi var. O dönemde devlet desteği olmadan, köylülerin bağışları ve imece gücüyle yapılan bu bina, sadece taş duvarlardan ibaret değil; Ulus’un kimliğini ve direncini temsil ediyor.”
YUSUFHAN KABAKCI
